Dit rapport is een ‘feitenfundament’ voor de visievorming over de Leidse bedrijventerreinen. Het rapport illustreert goed dat feiten en data op zich weinig waarde hebben. Ze krijgen hun waarde door duiding en vergelijking. Het is dus niet alleen een feitenrelaas, maar ook een interpreterend rapport geworden.
In dit slothoofdstuk gaan we een stap verder en dragen we voor een aantal vragen over de terreinen ook discussiemateriaal aan. We blijven nog steeds weg bij politieke afwegingen en uitspraken, maar doen wel aan opinievorming. Dat doen we aan de hand van een aantal sleutelwoorden.
Feitenfundament Leidse bedrijventerreinen
5. Opinievorming en discussie
5a. Terreinen in een kennisstad
Op het sciencepark en het Boerhaavedistrict na, zijn alle terreinen ontwikkeld als ‘gemengd’ terrein. Ze hebben zowel kantoor- als werkplaats werkgelegenheid, overal wordt wel iets gemaakt of op- en overgeslagen en er wordt ook bijna overal wel iets aan consumenten verkocht. Waarlijk ‘gemengde’ terreinen.
Om in deze diversiteit alsnog een samenhang of een thematische clustering te ontdekken, zou erg kunstmatig zijn. Het zijn historisch gegroeide ensembles. Het enige wat ze met elkaar gemeen hebben, is dat ze allemaal ontstaan zijn als ‘schuifruimte’ voor bedrijven die ooit elders in de groeiende stad gevestigd waren. Sinds 1920 was in de stedenbouw het modernisme dominant, en dat ging uit van een scheiding van woon- en werkgebieden. Met name in de tijd van de stadsvernieuwing ging het hard met die scheiding: bedrijven verlieten massaal de binnenstad om plaats te maken voor huizen.
Er zijn in de regio nog verscheidene pogingen geweest om iets van een thematisch bedrijvenpark van de grond te krijgen. Meestal ging het in die gedachte om een technisch georiënteerd park, met veel maakindustrie. Maar het hele concept van een thematisch terrein is nooit van de grond gekomen, met als grote uitzondering het sciencepark.
Laten we als illustratie bij deze diversiteit een voorbeeld geven van bedrijventerrein De Waard. Daar bevindt Meester Techniek zich: een staaltje moderne high tech met een stuwend karakter, werkend voor een wereldwijde markt. Maar verstopt achter een onaanzienlijke gevel. En 200 meter verderop bevindt zich Het Warenhuis, de grootste kringloopwinkel van de regio en een strikt verzorgend, stadsondersteunende activiteit. Het zijn twee mooie bedrijven die allebei tientallen mensen werk geven en een bijzondere plek innemen in hun eigen waardeketen, maar ze hebben inhoudelijk niets met elkaar te maken.
En toch blijkt uit het feitenfundament dat de Leidse terreinen zich in macro-economisch opzicht weldegelijk onderscheiden van hun evenbeelden elders in het land: ze bewegen zich meer in het hogere segment, voldoen aan hogere prestatie-eisen, gebruiken de ruimte intensiever. Ze worden meegesleurd door het verdienvermogen van de kennisstad en maken ook gewoon onderdeel uit van die kennisstad.
MANAGEMENTSUMMARY
Voor u ligt de samenvatting van het Feitenfundament Leidse Bedrijventerreinen, waarin wordt gekeken naar de sterktes, zwaktes, kansen & uitdagingen van de Leidse bedrijventerreinen. Hierbij wordt ingezoomd op een aantal thema’s: de werkgelegenheid, de bedrijven op de terreinen, de toegevoegde economische waarde per terrein en een aantal toekomstgerichte opinievormende- en discussiethema’s.
In dit feitenfundament worden in totaal 12 gebieden behandeld: het Leiden Bio Science Park (LBSP), de tien klassieke bedrijventerreinen en één woon-werkwijk (Boerhaave).
Deze samenvatting is opgesteld door de drie opdrachtgevers – de Gemeente Leiden, Bedrijvig Leiden & Ondernemend Leiden – en is gebaseerd op de bevindingen uit het rapport van Onderzoeksinstituut Blaauwberg.
Hoofdbevindingen
Onderstaand een aantal hoofdbevindingen over de Leidse bedrijventerreinen uit het feitenfundament:
- De gemengde bedrijventerreinen zijn goed voor 11,2 % van de Leidse werkgelegenheid. Wel is deze in 2012-2020 afgenomen, terwijl deze op het LBSP met 20 % is toegenomen. De terreinen kennen een hoge arbeidsdichtheid en onderscheiden zich met het relatief hoge aantal banen voor lager & middelbaar opgeleiden. De werkgelegenheid in deze categorieën staat onder druk, dit is onder andere zichtbaar in het tekort aan stageplaatsen voor studenten aan het mbo en hbo.
- De Leidse bedrijventerreinen kennen een beperkte industriële sector en kenmerken zich door het gemengde karakter, met plaats voor verschillende vormen van bedrijvigheid. Zo wordt er gewerkt en vindt men er andere economische of ondersteunende functies. De terreinen hebben een stadsverzorgende functie en er is een toename van nieuwe economische functies zoals leisure en ICT-bedrijvigheid. Ook de bouwbedrijven, autogarages, groothandel en facilitaire dienstverlening zijn belangrijk.
- Het LBSP is goed voor 27 % van de Leidse banen en is met 36 % van de Toegevoegde Waarde (TW) de motor van de Leidse economie. De gemengde bedrijventerreinen zijn goed voor 9,7 % van de totaal gerealiseerde TW in Leiden en dit valt gezien de 11,2 % werkgelegenheid wat tegen.
- De gemengde bedrijventerreinen zijn op een reguliere werkdag goed voor minimaal 10.000 vervoersbewegingen aan forensenverkeer. Dit is een beperkt aandeel van alle Leidse vervoersbewegingen, alhoewel het werkelijk aantal mogelijk hoger ligt door klantbezoek, toeleveranciers, sluipverkeer en zakelijke meetings. Op de bereikbaarheid valt winst te behalen omdat forensverkeer vooral tijdens de spitstijden af- en aan reist met files en tijdsverlies als gevolg. De bereikbaarheid met het openbaar vervoer (OV) van de terreinen is daarbij beperkt.
Conclusie & de toekomst van de bedrijventerreinen
Met de feiten en data is gekeken naar kansen & uitdagingen, de toekomstige rol van de Leidse bedrijventerreinen. Dit is gebaseerd op het begrip ’15-minutenstad’, waarbinnen de gebruiker centraal wordt gesteld, ofwel de ondernemers, medewerkers en de bezoekers. In een ’15-minutenstad’ is er voldoende lokale werkgelegenheid en liggen alle belangrijke voorzieningen op 15 minuten loopafstand. Wanneer men de gebruiker en het lokale voorzieningenniveau van de terreinen centraal stelt komt de potentie van de bedrijventerreinen naar voren.
Hieronder een aantal voorstellen om de bedrijventerreinen en het voorzieningenniveau duurzaam te ontwikkelen:
- Binnen de ’15-minutenstad’ zit de kracht van de Leidse gemengde bedrijventerreinen hem in de ‘economische diversiteit’ en het brede voorzieningenaanbod. De terreinen vervullen zo een belangrijke rol door het aanbod van een sterk en divers lokaal voorzieningenniveau aan de veeleisende en internationaliserende thuismarkt. Juist de mix aan bedrijven, aansluitend op de behoeftes van Leidenaren en Leidse bedrijven, kan de gemengde bedrijventerreinen een nieuw en onderscheidend verhaal geven. De ligging van de terreinen is goed, ze zijn zeer gemengd en kennen een hoge arbeidsdichtheid. Wel is het binnen de ‘15-minutenstad’ belangrijk de bereikbaarheid van de terreinen te verbeteren met betere OV-ontsluitingen en fietsfaciliteiten.
- De gemengde bedrijventerreinen bieden tussen de 7 en 26 % werkgelegenheid aan lager opgeleiden en tussen de 30 en 42 % aan middelbaar opgeleiden (t.o.v. 1 % lager opgeleiden en 30 % middelbaar opgeleiden op het LBSP). De terreinen spelen zodoende een belangrijke rol voor een inclusieve economie met banen in alle gelederen. De afgelopen jaren is in Leiden vooral het aantal kennisintensieve banen toegenomen. Voor de inclusieve economie is het belangrijk om de aantrekkingskracht voor bedrijven die werkgelegenheid aan lager- en middelbaar opgeleiden aanbieden te versterken.
- De dure grondprijzen en de hoge ruimtedruk leggen druk op ruimte-eisende en economisch minder rendabele bedrijvigheid. Hiermee staat de economische diversiteit, het voorzieningenniveau en de inclusiviteit van de 15-minutenstad onder druk. Er zijn verschillende mechanismes mogelijk om de dure grondprijzen voor deze vormen van bedrijvigheid te compenseren, zoals het opnieuw inzetten van het Stichting Werk & Ondernemen-mechanisme. Zo kan het voorzieningenniveau en de inclusiviteit in de 15-minutenstad worden versterkt.
- Als ‘waterrijke stad’ heeft Leiden potentie voor toekomstige stadsdistributie over het water. Echter is er een aantal uitdagingen waar rekening mee gehouden moet worden. Zo ontbreekt het hedendaags aan houdbare businesscases voor vervoer over water. Een gezamenlijke inspanning van alle betrokkenen en belanghebbenden is daarom vereist om dit toekomstige potentieel te benutten.
- Op de bedrijventerreinen en in woonwijken kan worden gekeken naar slimme combinaties om de ‘quality of life’ binnen de 15-minutenstad te verbeteren: groene singels, horeca, en fitness op bedrijventerreinen; ruimte voor dienstverlening in de woonwijken. Hierbij moeten de behoeften van de medewerkers en gebruikers centraal worden gesteld.
- De ontwikkeling van een thematisch terrein is mogelijk. Dit moet worden gezocht in de hoek van de maakindustrie om een grote economische impact te realiseren. Aan de maakindustrie zitten ‘waardeketens’ vast van ontwerpers, financiers en toeleveranciers. Ze verbinden de terreinen met hoogproductieve gebieden elders in de wereld. De maakindustrie bindt bovendien hooggeschoolde arbeid met veel waarde toevoeging. Zo’n keuze vergt echter een lange adem en ‘nee’ zeggen tegen concurrerende claims is vereist, kijk naar het succes van het LBSP.
- De Leidse bedrijventerreinen kunnen een rol spelen in de energietransitie. Wel liggen er moeilijkheden door de kleine gebouwen, verschillende bouwstijlen en het intensieve gebruik van de schaarse ruimte. Belangrijk is dat de energietransitie ‘collectief’ wordt aangepakt. Daarnaast zijn er kansen voor nieuwe markten: technische kennis, lokale energieopwekking, marktschepping voor duurzame energie, lokale beheersmaatschappijen, etc.
Feitenfundament Leidse bedrijventerreinen
Liever de pdf versie lezen?